Ελεύθερος και «αναγκαίος» χρόνος
O ελεύθερος χρόνος οριοθετείται σε σχέση με τον «υποχρεωτικό» χρόνο, δηλ. τον εργάσιμο. Είναι δηλαδή το διάστημα εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος δεν είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί ή να φοιτήσει. Είναι ο χρόνος τον οποίο μπορούμε να διαθέσουμε σύμφωνα με την προσωπική μας βούληση. Επομένως είναι ο χρόνος πραγματικής ελευθερίας του ατόμου, αφού η έννοια του είναι στενά συνδεδεμένη με εκείνη της επιλογής.
Διεύρυνση του ελεύθερου χρόνου (;)
Αν σήμερα μας φαίνεται φυσιολογικό το να υπάρχει ελεύθερος χρόνος(;), αυτό δεν ήταν αυτονόητο τους προηγούμενους αιώνες. Ο εργάσιμος χρόνος κάλυπτε ολόκληρη την ημέρα από την ανατολή ως τη δύση. Η κατοχύρωση του 8ωρου και του πενθήμερου αποτελεί κατάκτηση μόλις του αιώνα μας. Σε αυτό συνέβαλαν:
1. η τεχνολογική ανάπτυξη και η είσοδος της νέας τεχνολογίας στην παραγωγή που περιόρισε τον απαιτούμενο ανθρώπινο μόχθο, αντικατέστησε την ανθρώπινη εργασία και εξασφάλισε δυνατότητες για σταδιακή μείωση του ωραρίου ( από 12 σε 10 και σε 8 ώρες την ημέρα)
2. Η άνοδος του εργατικού κινήματος , οι συνδικαλιστικοί και πολιτικοί αγώνες για μείωση του εργάσιμου χρόνου.
3. Η γενικότερη άνοδος του μορφωτικού επιπέδου και ο εκδημοκρατισμός των κοινωνιών επέτρεψε την κατανόηση της αναγκαιότητας για ψυχαγωγία, ξεκούραση και προσωπικό χρόνο
«Ο χρόνος είναι χρήμα» - H ωφελιμιστική αντιμετώπιση του χρόνου
Στην εποχή της επικράτησης των οικονομικών αξιών ο χρόνος μετατρέπεται σε δραστηριότητα που αξιολογείται από τη συσσώρευση χρημάτων. Η δημιουργικότητα του ανθρώπου περιορίζεται στην απόκτηση χρημάτων...
Η «απραξία», δηλαδή η μη προσοδοφόρα οικονομικά αξιοποίηση του χρόνου αποτελεί θέμα ταμπού για τις σημερινές κοινωνίες, συνοδεύεται από αίσθημα ενοχής και αποτυχίας. Απόρροια αυτού είναι η ηθελημένη συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου και η διεύρυνση του εργαζόμενου χρόνου.
Έτσι χιλιάδες άνθρωποι στο κυνηγητό της επιβίωσης αλλά και του καταναλωτισμού δουλεύουν σε περισσότερες από μία δουλειές ή έχουν εκτοπίσει από την καθημερινότητα τους την έννοια του ελεύθερου χρόνου καθώς όπως διαφαίνεται από τον παρακάτω πίνακα, η πραγματοποίηση 1 ώρας εργασίας πέραν του ωραρίου κάθε ημέρα για 20 ημέρες φέρνει αύξηση στις αποδοχές κατά 14,5% περίπου (και για 2 ώρες κάθε μέρα περίπου 30% αύξηση των μηνιαίων αποδοχών) αλλά στερούν με τον τρόπο αυτό και δυνητικές θέσεις εργασίας από μακροχρόνια νέους ανέργους της χώρας.
Παράγοντες που υπονομεύουν την ύπαρξη του ελεύθερου χρόνου : ωφελιμιστική αντιμετώπιση των πραγμάτων, επικράτηση οικονομικών αξιών, πρότυπα επαγγελματικής και οικονομικής επιτυχίας, άγχος καταξίωσης, πίεση καταναλωτισμού, απειλή ανεργίας, αβεβαιότητα, χρονοβόρες συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις, αυξημένες υποχρεώσεις που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής.
Προϋποθέσεις για δημιουργικότητα ή όταν η ψυχαγωγία γίνεται πραγματική επιλογή
Η δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου προϋποθέτει από την πλευρά του ατόμου γνώση και συνειδητή επιλογή. Γνώση των αναγκών και των δικαιωμάτων του, γνώση των πολύμορφων εκφάνσεων του πολιτισμού και της ζωής. Για να μπορεί να επιλέξει δημιουργικές μορφές αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου , πρέπει να γνωρίζει τις δημιουργικές πλευρές του πολιτισμού (τέχνη, πολιτισμός, αθλητισμός, γνώση…).
Παράλληλα η επιλογή της δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου είναι αποτέλεσμα και μιας άλλης προεπιλογής. Της γενικότερης θεώρησης που έχει για τη ζωή, την κοινωνία και τον εαυτό του. Όταν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως παθητική ύπαρξη που απλώς καταναλώνει, τόσο ο ελεύθερος χρόνος του θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα.
Όσο όμως αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως δημιουργική οντότητα που προσπαθεί ναν ερμηνεύσει να σκέφτεται και να διευρύνει τα ερωτηματικά του, τόσο ο ελεύθερος χρόνος του θα χαρακτηρίζεται από δραστηριότητες που ενισχύουν τη δημιουργικότητα του.
Επιβάλλεται επομένως η απαγκίστρωση από το πνεύμα του καταναλωτισμού και η αναζήτηση από την πλευρά του ανθρώπου της ποιότητας ζωής μέσω της ύπαρξης επαρκούς ελεύθερου χρόνου στη ζωή του.
